Abbasi xəlifəsi Əlmütəvəkkilin
öldürlməsini Abbasilərin çöküş günü kimi dəyərləndirmək gərəkir. Çünkü iqtidar
və əmr vermə yetkisi olmayan bir xəlifənin heç bir anlamı yoxdur. Bu durumda xəlifə,
sadəcə bir isimdən ibarət olur. Türklər ilk öncə kölə olaraq Abbasi xilafətinə
yerləşdiridilər. Bu kölələrdən böyük ordu düzənləndi və qısa sürədə türklər
xilafətin kontrolunu ələ keçirdilər. İstədikləri adamı xəlifə təyin edir və istəmədiklərini
xilafətdən uzaqlaşdırırdılar. Çünkü vurucu və qoruyucu gücü əlində bulunduran
ordu Türklərdən oluşmaqda idi. Xəlifə Əlmütəvəkkilin öldürülməsi xəlifə öldürmənin
gələnəyini qoydu. Atasını öldürüb iqtidara gələn xəlifə Əlmüntəsirin ölümündən
sonra yeni xəlifənin təyini ilə bağlı Türk komutanlar arasında ixtilaf ortaya
çıxdı. Türk komutanlar karaktercə zəif və atası xəlifə olmayan Abbasi soyundan
birinin xəlifə olmasından yanaydılar. Çünkü bu durumda xəlifəni qolayca kontrol
edə bilərdilər. Bunu da etdilər və xilafəti Müstəin ləqəbi ilə tanınan Əhməd
ibni Məhəmməd ibni Mötəsəmə buraxdılar. Ancaq Türk komutanlardan biri olan
Böyük Boğa bu təyinə qarşı idi. Boğa düşünürdü ki, “iradəli və güclü bir xəlifə
təyin etsək, ondan biz də hesablaşarıq və bizim də xilafətdəki üstünlüyümüz
qorunmuş olar. Ancaq bizdən qorxan bir xəlifə təyin edərsək, o zaman biz Türklər
daha çox iqtidara yaxın olmaq üçün bir-birimizlə qarşı-qarşıya gəlib
bir-birimizi öldürəcəyik.” Başqa komutanlar onun fikrini qəbul etmədikləri üçün
xilafətin iradəsiz və zəif olan Müstəinə buraxılması yolunda anlaşdılar. Müstəin
haqqında demişlər: “O qəfəsdə bulunan bir xəlifədir. Vəsif və Boğa nə desə
onların əmri üzərinə hərəkət edir.” Müstəin zamanında Ələvilər bir çox yerdə
qiyam etdilər. Xilafət zəiflədi və sayqınlığı azalmağa başladı. Tam olaraq
Böyük Boğanın söylədiklər gerçəkləşdi. Türklər arasında ixtilaf artmağa başladı
və bir-birlərinə qarşı fitnə hazırlayıb, bir-birini öldürdülər. Bu durum əski Vəliəhd
Mütəvəkkil ibni Əlmötəzi həvəslənməsinə səbəb oldu. Əlmötəz Samirədə qiyam
etdi. Samirə əsgəri üs sayılırdı və genəldə Türklərin denətimində idi. Əlmötəz
xilafətin onun haqqı olduğunu söyləyirdi. O, Türklərin yardımı ilə Müstəini
xilafətdən uzaqlaşmağa razı edərək özünü xəlifə olaraq duyurdu və qardaşı Moidi
də vəliəhd təyin etdi. Əlmötəzin xəlifə olmasında çoxlarının əməyi keçmişdi və
o, bunun bilincində idi. Türklər üçün Saleh ibni Vəsif adında yeni komutan təyin
etdi. Bu yeni komutan Əlmötəzi öz denətiminə keçirdi və onu Böyük Boğanı və Vəsifi
öldürməyə zorladı. Yeni komutan bu yolla rəqiblərini ortadan qaldıraraq Türklərdən
oluşan ordunun başında seçənəksiz komutan olmağı düşünmüşdü. Digər tərəfdən xəlifəyə
yardım üçün gətirilən Məğrib ordusu da baş qaldırdı. Türklər ordu gücünü əllərində
bulundurduqlarından dolayı Əlmötəz üzərinə sürəkli basqıları ilə onu qorxaq və
iradəsiz xəlifəyə dönüşdürdülər. Türk komutanlar nəyi istəsəydi onu edirdi. Öncəki
xəlifə Müstəinin güvəndə olacağı üzərinə anlaşılsa da, anlaşmanı pozub onu
öldürdü. Müstəinin başını ona gətirdiklərində o, şahmat oynamaqda idi.
Soyuqqanlılıqla “Başı bir kənara buraxın bu oyun bitsin sonra” dedi. Daha sonra
Əlmötəz vəliəhd olaraq təyin etdiyi qardaşı Moidi də görəvindən aldı. Ordu
komutanı olan və onun xilafətə gəlməsinə yardımda bulunan Əbuəhməd adlı
qardaşını da sürgün etdi. Türklərin Moidlə əməkdaşlıq etməsindən qorxaraq
qardaşını öldürdü. Əlmötəz zamanında Türk komutan Saleh ibni Vəsifin vəzifəsi
daha da yüksəltildi. Gerçək iqtidar sahibi Saleh ibni Vəsif olmuşdu. Onun iradəsinin
dışında heç bir şey olmurdu. Saleh ibni Vəsif xalqdan daha çox vergi toplamağa
başladığı üçün böyük etirazlar baş qaldırdı. Etiraz edənlər xəlifə Əlmötəzin
yanına gedərək ondan ya alınan vergiləri geri verməsini, ya da buna qarşılıq
olaraq Türk komutanı öldürməsini istədilər. Əlmötəzin qiyamçılara verəcək
parası yox idi. Çox varsıl (zəngin) olan anasından yardım istədi. Anası ona
mali yardım etmədi. Bu durumu görən türklər Fərqanə və Məğrib ordusuyla saraya
saldırdılar. Xəlifənin onların yanına gəlməsini istədilər. Xəlifə xəstəliyini bəhanə
edərək dışarı çıxa bilməyəcəyini söylədi. Bir neçə türk savaşçı içəri girib onu
dövməyə başladılar və ayağından tutub dışarı sürüdülər. Günlərcə onu qızmar günəşin
altında saxladılar. Üzünə toqat vurub aşağıladılar. Ona “Xilafətdən könüllü
olaraq imtina et! Xalq da buna görə toplanmış.” Dedilər. O sadəcə ağlayırdı.
Türk komutanlar üç gün onu bir odada tutuqlu saxlayaraq ağır işkəncə etdilər.
Yemək və su vermədilər. Sonunda xilafətdən könüllü olaraq imtina etdiyini
duyurdu və xilafət cübbəsini ⅦMehtədi”yə göndərdi. Ancaq yenə də ondan əl
çəkmədilər və işkəncə altında öldürdülər. Ölüsünü də ahək və gəç içində
öyləsinə basdırdılar ki, kimsə harada dəfn edildiyini bilməz oldu.
(Qaynaq: http://islamtape.com/View.php?ArticleID=485)------------------------------------------------------------------("Hürufilər" kitabımdan)
