Peyğəmbərlikdən öncə Muhəmməd-1

Constantin Virgil Gheorghiu

Türkcəyə çevirən: Güntay Gəncalp

Peyğəmbərlikdən öncə Muhəmməd

Muhəmmədin “hilful füzul” ordusuna neçə yaşında daxil olduğu haqda bilgimiz yoxdur. Çünkü İslam tarixçiləri Muhəmmədin peyğəmbərlik öncəsi həyatını diqqətlə yazmamışlar. “Hilful füzul” gənc ədalətsevərlərin təşkil etdiyi bir ordu idi. Bu ordunun əsgərləri kimsədən para almadan ədalət yolunda mücadilə edirdilər. “Hilf” ərəbcədə “and”, “füzul” da “fəzilətlər” deməkdir. Hilful füzul, yəni ərdəmlilərin (fəzilətlilərin) andı. Bu ordu üzvləri olan ərdəmli kişilər haq yolunda savaşacaqları qonusunda and içmişdilər. Könüllü birlikdən oluşan ordu idi. Biyaban ərəbinin bireysəl sorumluluğu yox idi. Bir ərəb bir başqasını qətl etdiyində, qarşı tərəfin tayfası qatil kişinin tayfasını düşmən olaraq nitələyir və tayfadan əllərinə kim keçsə öldürürdülər. Biyabanda fərdi cinayət bütün qəbiləni suçlu olaraq göstərirdi. Ərəblər Məkkədə yerləşdikdən sonra durum dəyişməyə başladı. Çünkü Məkkədə qətl edilən tayfa üzvünə görə, o tayfa bütün on Qureyş tayfası ilə savaşa biləcək gücdə deyildi. Məkkənin nə polisi, nə də məhkəməsi var idi. Hər qəbilə öz sorununu çözməklə görəvli idi. Hüquqi və cinai ixtilafların heç biri qəbilə həddini aşmırdı. Lakin yabancılar Məkkəyə saldırdığında Qureyş qəbilələri yabancı düşmənə qarşı birləşib savaşırdılar.

Biyabandan kimsə Məkkəyə gəlir və saldırıya uğrayırdısa, onun biyabana geri dönməkdən başqa çarəsi yox idi. Geri dönüb qəbiləsini yardıma çağırmalı idi. Lakin saldırıya uğramış adamın qəbiləsi Məkkəyə yabancı olduğundan o qəbilənin saldırısı qarşısında on Qureyş qəbiləsi birləşirdi. Bu üzdən də Məkkəyə uğrayan bir yabancı haqsızlığa uğradığında haqqını və intiqamını ala biləcək imkana sahib olmazdı. Ərəb tarixçisi Suheyli yazır: “Həcc ziyarəti sırasında Güney səhralardan bir ərəb gənc bakirə qızı ilə Məkkəyə gəldi. Onun qızını varsıl (zəngin) bir bəzirgan oğurladı. Qızın atasının səhraya geri dönüb öz qəbiləsindən yardım istəməkdən başqa çarəsi yox idi. Lakin qızı oğurlayan varsıl bəzirgan bilirdi ki, qızın atasının qəbiləsi çox kiçik bir tayfadır və Qureyş qəbilələri ilə savaşacaq gücləri yoxdur. Muhəmməd bu olaydan xəbərdar oldu. Qureyş qəbilələrinin gənclərindən bu zülmün qarşısını almalarını istədi. Məzlumların yanında olmağa könüllü olan Qureyş gəncləri Kəbənin çevrəsində toplaşaraq bu məzmunda bir and içdilər: “And içirik ki, məzlumun haqqını alana qədər onun yanında olacağıq. And içirik ki, bu yolda heç bir maddi bəkləntimiz olmadan könüllü olaraq haq yolunda savaşacağıq. Məzlum istər varsıl, istərsə yoxsul olsun onun haqqını savunacağıq.” And içdikdən sonra Qureyş gəncləri ilə bir yerdə olan Muhəmməd Həcər-ul əsvəd daşını zəmzəm suyu ilə yudular. Andları gerçək olsun deyə zəmzəm suyundan içdilər də. Sonra Muhəmməd və Qureyş gəncləri qızı oğurlayan zalimin evinə tərəf hərəkət etdilər. Onun evini quşataraq qızı bakirə şəkli ilə geri istədilər. Varsıl tacir bir gecə vaxt istədi və dedi ki, qızı yarın atasına geri verəcəyəm. Ancaq Muhəmməd və Qureyş gəncləri qəbul etməyərək qızı həmən geri istədilər. Varsıl bəzirgan qıza toxunmadan geri vermək zorunda qaldı. Sonra Muhəmməd və Qureyş gəncləri qızı atasına apardılar.

Bir kərə də Əbucəhl yabancı bir bəzirgandan qiymətli bir əşya aldı, ancaq parasını ödəmədi. Yabancı bəzirgan Məkkədə “hilful füzul” adında könüllü bir ordunun olduğunu bilmirdi. Geri dönüb öz qəbiləsini savaşmaq üçün Məkkəyə gətirdi. Lakin onun kiçik qəbiləsi Qureyşin on qəbiləsi ilə savaşacaq gücdə deyildi. Olaydan xəbərdar olan Muhəmməd Əbucəhlin yanına gedib aldığı malın parasını ödəməsini istədi və Əbucəhl də ödədi. O zamandan sonra Məkkədə zülmə uğrayan yabancı bəzirganların imdadına hilful füzul ordusunun könüllüləri qoşurdu. Sonrakı illərdə İslam Peyğəmbəri bu orduda könüllü olması ilə ilgili söylədi ki, mən o ordunun içində olmaqdan o qədər mutlu idim ki, mənə desəydilər o ordudan çıx, ancaq qarşılığında sənə yüz dəvə verəlim, yenə də çıxmazdım. Muhəmmədin peyğəmbər olmadan öncə məzlumların haqqını savunması üçün “hilful füzul” adında könüllülər ordusu təşkil etməsi çox diqqət çəkicidir. Çünkü Muhəmməd bu hərəkəti ilə ərəb qəbilələrinin hüquq anlayışında bir inqilab etmiş oldu. ərəblərin intiqam alma kimi, hüquq anlayışlarını sarsıtdı və daha sonra Quranda bu durum bütünüylə ləğv edildi. Yəni bir qatilin intiqamını bütün qəbilədən alma törəsi ibtal edildi. Məzlumların haqqını savunmaq üçün hilful füzul adlı könüllülər ordusunun təşkilini kiçik hadisə kimi görmək olmaz. İfadə etdiyimiz üzərə muhəmməd bu ordunun təşkili ilə ərəb törəsində bir devrim gerçəkləşdirdi. O zamana qədər Ərəbistanda suçlunu sorqulamaq kimsənin ağlına gələməmişdi. Məzlumun güclü bir qəbiləsi olsaydı, öz haqqını ala bilərdi, lakin güclü qəbilələri olmayan məzlumların haqları ortalıqda yeyilirdi. Məzlumun haqqının yeyilməsini hər kəs, hətta məzlumlar özləri də təbii olaraq qəbul edirdi. Çünkü məzlumlar özləri də güclü olduqlarında zalim durumuna gəlirdilər. Bu durumun doğru olmadığını dilə gətirən yox idi. kimsə bu sosial hüquq anlayışının dəyişə biləcəyini təsəvvür etmirdi. Muhəmməd “hilful füzul” adı altında təsis etdiyi könüllülər ordusu illə məzlumun haqqının zalimdən alınması gərəkdiyini göstərdi. Hətta zalim tərəf ən güclü durumda olsa belə, məzlumun haqqının savunulması gərəkir zehniyətini Muhəmməd ərəb qəbilələrinin hüquq anlayışlarında yerləşdirdi. Bütün bunlar O, peyğəmbər olmadan öncə gerçəkləşmişdi. Bu da O´nun peyğəmbər olmadan öncə də ədalətdən yana olduğunu göstərməkdədir. Muhəmmədin peyğəmbərlikdən öncəki davranışları incələndiyində O´nun öz toplumu içində ən yetənəkli, haqsevər olduğu görünməkdədir. O, toplumsal, siyasal və hüquqsal anlamda öylə sonuclara varmışdı ki, bu, O´ndan öncə və O´nun öz zamanında da kimsənin ağlına gəlməmişdi.

Muhəmmədin əmisi Əbutalib O´nu çox sevirdi. Lakin çox yoxsul idi və sürəkli Muhəmmədi savunacaq durumda deyildi. O zaman Məkkənin bəzirganlarından biri Xədicə adında bir qadın idi. Xədicənin qırx, Muhəmmədin iyirmi beş yaşı var idi. Xədicə əmin olan Muhəmmədi öz xidmətinə almaq, ticarət səfərlərinə O´nunla birlikdə çıxmaq istəyirdi. Muhəmməd Xədicənin dəvətini Əbutalibə bildirərək, Xədicə ilə bir yerdə çalışıb çalışmaması ilə ilgili əmisinin fikrini sordu. Əbutalib dedi ki, Xədicə çox varsıl (zəngin) qadındır və iş qarşılığında sənə yaxşı para ödər. Əbutalib Muhəmmədin bu təklifi qəbul etməsini söylədi. Xədicə bəzirgan olduğundan Məkkədə “tacirə” adı ilə tanınırdı. Məkkədə çox yaxşı bir evdə yaşayırdı. Muhəmməd Xədicəyə uğrayıb və onunla səfərə çıxa biləcəyini söylədi. Xədicə O´nun karvanla Suriyəyə yollanmasını istədi. Bu səfərdə Xədicənin qardaşı oğlu Xəzimə və köləsi Misrə də onunla olacaqdı. Karvanın sorumlusu olan Muhəmməd Suriyəyə yollandı və Bəsraya çatdı. Bəsranın yaxınlığında maniliyə inanan Bəhirə adında bir zahidin yaşadığını söyləmişdik. Bu səfər zamanı Muhəmməd oraya ulaşdığında Bəhirə ölmüş və yerinə Nostoryus adında bir zahid tapınaqda yaşayırdı. Nostoryusun Bəhirə kimi, maniçi olub olmadığı haqda tarix bilgi verməməkdədir. Lakin Nostoryus da Muhəmmədi gördüyündə Bəhirənin sözlərini O´na söyləmiş və demiş ki, Tanrı heç bir dinin və millətin inhisarında deyildir. Yəhudilər iddia edirdilər ki, Tanrı bütün qövmlər arasından onları seçmiş və Tanrı onlara xasdır. Nostoryus bu iddianın anlamsız olduğunu Muhəmmədə söyləmiş. Nostoryus Muhəmmədə ərəblər arasından bir peyğəmbərin çıxacağını və ərəb gələnəyinin böyük qismini dəyişdirəcəyini də söyləmiş.

Muhəmməd bu səfərdən döndükdən sonra Xədicə O´na işinə qarşılıq olaraq bir erkək dəvə verdi. Bir dəvənin dəyərinin nə qədər olduğunu anlaya bilmək üçün dəvənin dəyərini o zamankı mallarla ölçəmək gərəkir. O zaman erkək bir dəvənin dəyəri dörd yüz dirhəm idi. Bir kölənin dəyəri 150-800 dirhəm arasında idi. Kölənin fiyatı yaşlılığına-gəncliyinə, gözəlliyinə-çirkinliyinə görə dəyişirdi. Bir qoyunun dəyəri qırx, bir keçinin dəyəri iyirmi beş dirhəm idi. Məkkə bazarında bir süngü dörd dirhəm idi. Dvənin üstünə bağlanan kəcavənin dəyəri on üç dirhəm idi. Yeri qazmaq üçün qullanılan bir külüng altı dirhəm idi. Bir parça çörək bir dirhəmin altıda bir qiymətində idi. Bu üzdən də çörək çox baha idi və yalnız varsıllar çörək yeyir, yoxsullar və orta təbəqə süt və xurma ilə qarınlarını doldururdu. Muhəmməd Suriyədən döndükdən sonra Xədicədən aldığı əmək haqqı ilə bağlı razı qalmışdı. Xədicə də Muhəmmədin xidmətindən məmnun qalmışdı. Yenidən Muhəmmədi karvanla Suriyəyə göndərdi.